Co to jest insulinooporność? Przyczyny, objawy, postępowanie

Insulinooporność to zaburzenie metabolizmu glukozy, które stanowi coraz częściej występujące zjawisko wśród mieszkańców krajów wysokorozwiniętych. To stan uznawany za składową zespołu metabolicznego, który może zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. To zjawisko najczęściej będące efektem nieprawidłowego stylu życia, które może być spowodowane nadmierną masą ciała, a także brakiem aktywności fizycznej i stosowaniem nieodpowiedniej diety.

Insulinooporność - co to?

Insulinooporność (z języka angielskiego insulin resistance), to stan zaburzonej gospodarki węglowodanowej, polegający na zmniejszeniu wrażliwości tkanek i komórek obwodowych na działanie insuliny, mimo jej prawidłowego lub też podwyższonego stężenia we krwi.

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne zmuszające komórki beta wysp trzustkowych do zwiększonej produkcji insuliny w celu uregulowania poziomu glukozy we krwi, które może zwiększać ryzyko niepożądanych powikłań, prowadząc m.in. do rozwoju cukrzycy typu 2.

Najczęściej można wyróżnić dwa rodzaje insulinooporności, a mianowicie:

• insulinooporność wątrobową - zwiększona produkcja insuliny zachodzi podczas odpoczynku i postu, najczęściej w nocy;

• insulinooporność obwodową, która polega na zmniejszonym wychwycie glukozy i osłabieniu wrażliwości mięśni szkieletowych na działanie insuliny.

Insulinooporność – przyczyny. Skąd się bierze ten problem?

Insulinooporność może być efektem nieprawidłowości w budowie insuliny, a także może wynikać z zaburzeń funkcjonowania receptorów insulinowych czy też może być rezultatem niewłaściwej pracy transporterów komórkowych dla glukozy. Insulinooporność może mieć jednak również wiele innych przyczyn.

Najczęściej zaburzenie metaboliczne dotyczy osób predysponowanych genetycznie, które prowadzą nieodpowiedni tryb życia, objawiający się wysokotłuszczową dietą bogatą w cukry proste i brakiem aktywności fizycznej. Jednocześnie insulinooporność często dotyczy osób z nadwagą i otyłością, w szczególności z otyłością brzuszną, co wynika z faktu, iż tkanka tłuszczowa trzewna zlokalizowana w obrębie brzucha stanowi aktywny narząd endokrynny, który odpowiada za produkcję substancji hormonalnych, takich jak np. leptyna, których nadmiar może zwiększać ryzyko rozwoju insulinooporności.

Zwiększone ryzyko wystąpienia insulinooporności można zaobserwować również wśród osób, które:

• zmagają się z zespołem policystycznych jajników (PCOS),

• cierpią na nadciśnienie tętnicze,

• chorują na cukrzycę,

• w przeszłości zmagały się z cukrzycą ciążową,

• skarżą się na choroby endokrynologiczne, takie jak np. nadczynność tarczycy, zespół Cushinga, akromegalia czy hiperandrogenizm,

• stosują wysokoenergetyczną dietę o wysokim indeksie glikemicznym,

• przyjmują farmaceutyki, np. niektóre leki przeciwwirusowe.

Insulinooporność – objawy, które mogą wskazywać na problem z insuliną

Insulinooporność przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo, a niekiedy może powodować nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha, którego trudno się pozbyć mimo stosowania zdrowej i zbilansowanej diety oraz regularnego uprawiania aktywności fizycznej. Wśród innych, najczęściej występujących objawów obniżonej wrażliwości tkanek na insulinę można wymienić m.in.:

• objawy skórne, takie jak np. rogowacenie ciemne, charakteryzujące się pogrubioną i ciemniejszą skórą w okolicy pach, szyi i karku;

• przewlekłe zmęczenie,

• nadmierną senność po posiłkach,

• napady wilczego głodu,

• pogorszenie nastroju,

• uczucie zimna,

• zwiększony apetyt na słodycze,

• bóle głowy,

• niepokój, drażliwość, rozdrażnienie,

• zaburzenie koncentracji,

• zaburzenia miesiączkowania,

• trudności związane z zajściem w ciążę.

Insulinooporność nietypowe objawy to natomiast drżenie rąk, podwyższony poziom kwasu moczowego, a także bóle stawów i zaburzenia pracy tarczycy.

Insulinooporność - badania i normy wyników. Jak zdiagnozować insulinooporność?

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, a nie choroba, dlatego też schorzenie nie widnieje w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD, a co więcej nie ma oficjalnych kryteriów rozpoznawania ani postępowania w przypadku insulinooporności.

Najczęściej przy podejrzeniu obniżenia wrażliwości tkanek na działanie insuliny wykonuje się badanie stężenia glukozy i insuliny we krwi na czczo, a następnie, przy pomocy odpowiedniego wzoru, wylicza się wskaźnik HOMA-IR (z języka angielskiego Homeostatic Model Assesment – Insulin Resistance), który zgodnie z wytycznymi, w przypadku insulinooporności zwykle wskazuje wartość równą lub większą od 2,5. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż wskaźnik HOMA-IR został stworzony na potrzeby badań naukowych i nie powinien być wykorzystywany do diagnozowania zaburzenia metabolicznego, ponieważ nigdy nie był walidowany jako jeden z parametrów klinicznych.

Aby zdiagnozować insulinooporność, można więc wykonać doustny test tolerancji glukozy (OGTT), który polega na oznaczeniu stężenia glukozy w osoczu krwi na czczo oraz po 120 minutach od spożycia cukru prostego. Za normy przyjmuje się wartości wynoszące 70-99 mg/dl na czczo oraz nieprzekraczające 140 mg/dl w 120. minucie testu, a wysoka insulina na czczo oraz po dwóch godzinach od badania może wskazywać na występowanie insulinooporności.

Insulinooporność a choroby – do jakich schorzeń może prowadzić?

Insulinooporność może współwystępować z niektórymi chorobami, takimi jak nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników czy zespół metaboliczny, jednak może też zwiększać ryzyko rozwoju niektórych schorzeń.

Przede wszystkim insulinowrażliwość może prowadzić do stanu przedcukrzycowego, a także do rozwoju cukrzycy typu 2, jednak zaburzenie może również przyczyniać się do wystąpienia miażdżycy, niealkoholowego stłuszczenia wątroby czy niektórych chorób układu sercowo-naczyniowego.

Insulinooporność – skuteczne metody postępowania

Kluczowym etapem postępowania w przypadku insulinooporności jest zmniejszenie produkcji insuliny w ustroju. W tym celu wskazane jest wyeliminowanie czynnika odpowiedzialnego za nadmierne stężenie hormonu w organizmie, którym najczęściej jest nadmierna ilość tkanki tłuszczowej. Tym samym w przypadku insulinooporności należy skupić się przede wszystkim na niefarmakologicznych metodach działania - wskazana jest redukcja masy ciała, rezygnacja z używek, stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety i regularne uprawianie wysiłku fizycznego. Niezwykle istotne jest również dbanie o zdrowy styl życia - warto więc zwrócić uwagę na redukcję stresu oraz na prawidłową higienę snu.

Niekiedy wśród osób zmagających się z insulinoopornością lekarz może zalecić również postępowanie farmakologiczne. Wówczas zwykle rekomenduje się stosowanie metforminy lub też leków inkretynowych.

Insulinooporność – dieta. Co jeść, a czego unikać?

Jednym z najistotniejszych aspektów wśród osób cierpiących na obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę jest stosowanie odpowiedniego jadłospisu. Dieta przy insulinooporności powinna bazować na pełnoziarnistych produktach zbożowych uznawanych za źródło węglowodanów złożonych, takich jak brązowy ryż, gruboziarniste kasze, makaron pełnoziarnisty czy ciemne pieczywo. Dodatkowo w planie żywienia należy uwzględniać warzywa, najlepiej w postaci surowej, oraz owoce wyróżniające się niskim indeksem glikemicznym, takie jak np. owoce jagodowe - truskawka, borówka, malina.

Co więcej, dieta przy insulinooporności powinna zawierać zwiększone ilości błonnika pokarmowego, występującego w warzywach, owocach czy produktach zbożowych, jak również powinna dostarczać do ustroju odpowiednie ilości białka, w postaci chudego mięsa, jaj, ryb, suchych nasion roślin strączkowych i odtłuszczonych przetworów mlecznych.

Zmagając się z insulinoopornością, należy pamiętać o regularnym i powolnym spożywaniu posiłków. Wskazane jest częste dostarczanie do ustroju niewielkich porcji pokarmów, a także rezygnacja z produktów takich jak:

• żywność wysokoprzetworzona,

• dania typu fast-food,

• alkohol i inne używki,

• tłuste mięsa,

• podroby,

• słodycze,

• drobne kasze, biały ryż, pieczywo pszenne.

Aktywność fizyczna a insulinooporność – jakie ćwiczenia pomagają?

Oprócz diety wsparciem podczas insulinooporności może okazać się również aktywność fizyczna. Wskazane jest regularne wykonywanie ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności, takich jak np. nordic-walking, taniec, szybki marsz, fitness, jazda na rowerze, pilates czy pływanie, a trening na poziomie 40-60% tętna maksymalnego powinien zajmować ok. 30 minut każdego dnia.

Dobrym rozwiązaniem wśród osób z insulinoopornością może okazać się także trening oporowy, który nie tylko może skutkować dużym wydatkiem energetycznym, wspomagając proces odchudzania, ale także może przyczynić się do zwiększenia beztłuszczowej masy ciała, co może korzystnie oddziaływać na insulinowrażliwość oraz na wykorzystywanie glukozy w tkankach.

Ponieważ zbyt intensywny wysiłek fizyczny może negatywnie wpływać na gospodarkę węglowodanową, wśród osób z insulinoopornością nie rekomenduje się uprawiania sportów ekstremalnych, a także praktykowania zbyt częstych i intensywnych treningów siłowych czy biegania maratonów.

Insulinooporność w ciąży – ryzyko, objawy i sposoby postępowania

Ciąża to specyficzny stan, podczas którego w organizmie kobiety dochodzi do wielu zmian, m.in. do wzmożonej aktywności niektórych hormonów, działających przeciwstawnie do insuliny. Oprócz wcześniej wspomnianych przyczyn rozwoju insulinooporności, zaburzenie metaboliczne w ciąży może być więc powiązane ze zwiększającym się stężeniem kortyzolu w organizmie matki, a także z działaniem hormonów łożyskowych i enzymów łożyskowych, jednak najczęściej jest efektem nadmiernej masy ciała.

Osłabiona wrażliwość tkanek na insulinę w ciąży może stanowić zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Insulinooporność może bowiem zwiększać ryzyko cukrzycy ciążowej czy nadciśnienia w ciąży, a także może prowadzić do rozwoju stanu przedrzucawkowego. Co więcej, zaburzenie metaboliczne może skutkować wadami rozwojowymi płodu, zwiększoną masą ciała dziecka, a także przedwczesnym porodem.

Objawy insulinooporności w ciąży mogą być podobne do tych, które występują wśród innych pacjentów. Terapia insulinooporności u przyszłych mam również jest zbliżona do postępowania rekomendowanego wśród pozostałych konsumentów - zwykle w pierwszej kolejności zaleca się zmianę stylu życia i nawyków żywieniowych, a następnie, w razie konieczności, wprowadza się odpowiednie leki.

Insulinooporność - podsumowanie

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, które nie jest klasyfikowane jako jednostka chorobowa. Mimo to zjawisko może wiązać się z poważnymi powikłaniami, dlatego też w przypadku występowania niepożądanych objawów, takich jak np. przewlekłe zmęczenie, osłabienie, nadmierny apetyt na słodycze czy uczucie zimna nieadekwatne do warunków otoczenia, warto zgłosić się do lekarza i wykonać odpowiednie badania.

Pomocnym rozwiązaniem podczas obniżonej wrażliwości tkanek na insulinę może okazać się modyfikacja codziennego stylu życia. Wskazana może być więc zmiana diety, redukcja stresu oraz uwzględnienie w planie dnia umiarkowanej aktywności fizycznej.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11460565/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23720280/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35939943/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30116482/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34965646/
6. https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/28724